De talenknobbel van Game of Thrones (1)

David Peterson (35) is de man die de dialogen schrijft van Game of Thrones. Dat wil zeggen: de dialogen in de kunsttalen Valyriaans en Dothraki. Hij gaf ons een exclusief interview – maar laat me eerst even vertellen hoe hij aan die klus kwam.

Zomaar een paar zinnen uit de taalgids Wat & Hoe in het Valyriaans:

Zaldrī́zes buzdári íksos dáor.
Een draak is geen slaaf.

Qilṓni pílos lúe vále tólvie ossēnātā́s.
Dood elke man die een zweep vasthoudt.

J’aspó éza zýa azántyr.
De teef heeft haar leger.

Inderdaad, geen woorden om te richten tot dat ene leuke meisje van de campingwinkel, maar de kans dat je deze zomer gaat rugzakken door het continent Essos is toch nihil. Immers, Essos bestaat niet – alleen in de fantasyboeken van George R. R. Martin en de daarop gebaseerde hitserie Game of Thrones. En een taalgids Nederlands-Valyriaans? Ook niet, natuurlijk.

Toch leeft de fictieve taal, op haar eigen manier. Voordat de makers van Game of Thrones begonnen met filmen, hadden ze besloten om heuse dialogen te gebruiken in de talen uit de boeken, zoals Dothraki en Valyriaans. Schrijver Martin had echter – anders dan Oxford-taalkundige J.R.R. Tolkien van Lord of the Rings/ In de ban van de ring – nooit heil gezien in het uitwerken van complete grammaticale systemen. Dus vroegen ze verschillende taalexperts om, als een soort academische competitie, op basis van het schaarse materiaal in Martins boeken een opzet te maken van het Dothraki (Valyriaans is pas in seizoen drie te horen). Een van de deelnemers was David J. Peterson, een aan de universiteit van Berkeley geschoolde linguïst en oprichter van de Language Creation Society, een genootschap dat zich bezighoudt met de promotie en ontwikkeling van kunsttalen. Peterson (1981), werkloos, ging twaalf tot veertien uur per dag aan de slag, leverde twee maanden later driehonderd pagina’s in aan grammatica, vocabulaire en uitspraakregels – vergezeld van een samenvatting op één pagina, dat wel – en won. Sindsdien is hij de vaste taaladviseur van Game of Thrones. Met de mp3-bestanden waarop Peterson Dothraki en Valyriaans inspreekt, helpen accentcoaches op de set de acteurs met hun script (wat Peterson voor seizoen 6 heeft geproduceerd, vertelt hij hier).

Hoe is Peterson te werk gegaan? In interviews bekent hij dat bestaande talen geen referentiekader vormen – eerder gebruikt hij zijn eigen intuïtie. Zo bedacht hij dat het Dothraki, het communicatiemiddel van een woest ruitervolk, geen woord kent voor ‘bedankt’. Het Valyriaans vergelijkt hij met Latijn: de taal van een rijk dat ooit de halve wereld omvatte en na zijn val als cultuurtaal geldt. Dus leidde Peterson uit het handjevol termen uit de boeken, zoals valar morghulis (‘alle mensen moeten sterven’) en valar dohaeris (‘alle mensen moeten dienen’), niet alleen af dat val man/mens moest betekenen en het achtervoegsel -ar de hele groep, maar ook gaf hij het Valyriaans een grammatica mee die met haar acht naamvallen, vier woordgeslachten, vier grammaticale getallen en vier manieren van verbuigen Latijn doet verschrompelen tot een simpel dialect. Zelfs met historische factoren hield hij rekening. Zo spreekt slavenhandelaar Kraznys mo Nakloz een creoolse versie van het Valyriaans, waaruit de lange klinkers van de klassieke variant, die koningsdochter Daenerys Targaryen spreekt, zijn verdwenen. Elke taal moet over een eigen, interne logica beschikken, stelt Peterson.

Behalve een grote schare fans (ga Valyriaans en Dothraki leren op internet, want het kan!) heeft Petersons werk hem contact opgeleverd met Martin. De bestsellerauteur verzoekt sporadisch om vertalingen van passages uit zijn komende boek. ‘Hij e-mailt me zo nu en dan,’ vertelde Peterson aan website Vulture. ‘Maar hij is niet supergeïnteresseerd in de talen op zich.’

Lees hier het exclusieve interview met Peterson over seizoen 6: De talenknobbel van Game of thrones (2)

Dit artikel werd eerder gepubliceerd in de VARAgids.