Er wordt veel gezegd over Recep Tayyip Erdogan, de president van Turkije, maar weinig over zijn snor. En dat terwijl er over Turken en hun snorren zoveel boeiends te melden valt.
Met zijn gezichtsbeharing drukt een Turk zijn politieke voorkeur uit, zo kunnen we met enige regelmaat in de media lezen. De snor van Erdogan – waarover later meer – zou bijvoorbeeld een zogenoemde badem-snor zijn, of ‘amandelsnor’, voorbehouden aan islamitische conservatieven. Dat klopt, maar hoe levend is die traditie nog in het moderne Turkije? Ik stel de vraag aan Jenny White, hoogleraar aan het Instituut voor Turkse Studies van de universiteit van Stockholm.
‘Zoals in wel meer culturen hebben lichaams- en gezichtsbeharing een bepaalde symboliek gekregen in Turkije,’ antwoordt ze per mail. ‘De periode waarin de vorm van iemands snor zeer specifieke politieke voorkeuren uitdrukte, was in de jaren zestig en zeventig. Diezelfde snorren zouden vandaag de dag die betekenis niet hebben. Snorren zijn optioneler geworden, aangezien ze een bijbetekenis hebben gekregen die met een lage maatschappelijke status of met het platteland te maken heeft.’ Als ik haar vertel dat ik een snorrenoverzicht wil maken met de juiste Turkse termen erbij, waarschuwt ze dat ‘elk overzicht noodzakelijkerwijs zeer periodespecifiek moet zijn en complex.’
Oké.
In de Volkskrant vind ik een artikel van Rob Vreeken waarin staat dat de Turkse snor inderdaad op zijn retour is: in 1993 droeg 77 procent van de Turkse mannen een snor, in 2011 nog maar 34 procent. En de trend zet zich door. Hoe moet dat nu met mijn snorrenoverzicht? Te hulp schiet Sinan Can, onderzoeksjournalist van de VARA. Can, een Turkse Nederlander, maakte onder meer de televisieseries Bloedbroeders (over Turkije en de Armeense genocide) en De Arabische storm (over de nasleep van de Arabische Lente), waarvoor hij veel op pad is geweest. Een ervaringsdeskundige, kortom. Met zijn commentaar kon ik het volgende lijstje met Turkse snorren samenstellen. En nee, het is niet zo dat Turken net zoveel woorden voor snorren hebben als Eskimo’s voor sneeuw, maar een vermakelijk overzicht is het zeker. Ter info: een snor heet in het Turks een bıyık (met twee i’s zonder puntjes).
Badem bıyık
De snor van president Erdogan. Enigszins rechthoekig, en breed, maar niet té, kortharig, en de bovenlip een beetje vrijlatend. Het is de islamistische snor, want veel aanhangers van Erdogans politieke partij AKP dragen er een. ‘Als een Turk deze vierkante snor draagt, dan weet je dat het een wat religieus-conservatief figuur is,’ vertelt Can. ‘Badem betekent amandel. Ze smeren die snor ook in met amandelolie, om de haartjes zacht te houden. Ik was eens op een bijeenkomst met mannen met dit soort snorren, en een van hen kuste mij op de wangen. Zijn snor liet een afdruk achter. Toen ik later op de wc in de spiegel keek, dacht ik: ik glim helemaal.’
Pos bıyık | Bektaşi bıyığı
Volle, walrusachtige snor, die de bovenlip bedekt. De link met de knevel van Sovjetkameraad Jozef Stalin is snel gelegd, en niet zonder reden: in de jaren zeventig onderscheidde een Turk met socialistische sympathieën zich hiermee. ‘De pos bıyık is een snor voor de linkse tak,’ zegt Can dan ook. ‘Hij is vergelijkbaar met de bektaşi bıyığı. Bektaşi komt van de naam van een oude alevitische geestelijke, soefiemeester Haci Bektas Veli (Turks: Hacı Bektâş-ı Velî, ca. 1209–ca. 1271). De janitsaren, het elitekorps van de Ottomaanse sultan, droegen zijn snor, want de janitsaren waren aanhangers van deze Bektas. Alevitische geestelijken, de dede’s, herken je heel makkelijk, omdat ze vaak deze snor dragen. Met een bektaşi bıyığı zit je dus in een liberale stroming, en niet aan de rechterkant van het politieke spectrum. Een nationalist of een conservatief zal hier nooit mee lopen.’
Pos bıyık | Bektaşi bıyığı (ongetrimd)
Als de vorige, maar dan volledig verwilderd. Can: ‘Dit is echt een soort cavia onder je neus. Je knipt hem niet bij. Ik vind dit de meest lachwekkende. Het is geen heel politieke snor, maar vooral een oude en traditionele, voor eenvoudige mensen. Dit is een snor voor het oosten van Turkije, voor agrarisch gebied. Al moet ik er meteen bij zeggen dat een typische boerensnor niet bestaat. Je ziet alle soorten snorren op het platteland.’
BIJGEWERKT 8-12-2016: Als uitsmijter: een fout filmpje over Turkse snorren. De eerste Lucky TV is het, uit VARA laat, uit 2003. Klik hier.
Volgende keer:
Deel 2: De rechts-nationalistische snor, en meer
Haha, gaaf onderwerp. Bij het lezen van “de bovenlip een beetje vrijlatend” realiseer ik me trouwens hoe verwarrend het Nederlandse ‘bovenlip’ eigenlijk is. Mijn eerste reactie was: heu, maar een snor zit toch per definitie op de bovenlip? Maar dat komt dus omdat dat woord zowel op het ‘natte’ gedeelte kan slaan (waar je zegmaar je lippenstift zou smeren) als op het ‘droge’ (de flap tussen laatstgenoemde en de neus). Kunnen we daar niet eens even een leuk onderscheid voor bedenken?