Het is weer tijd voor Turks. Letterlijk, want les drie van de taalcursus gaat over tijdsaanduidingen. Die zullen de autist in de lezer wel aanspreken, vermoed ik.
De Turkse taal kent verschillende woorden voor het begrip ‘tijd’, begint mijn charmante lerares Selay. Saat is de belangrijkste, zegt ze. De dubbele a – ik wist dat het Fins zoiets had, maar niet het Turks – geeft aan dat je het woord met een lange a-klank uitspreekt. Saat betekent ook ‘uur’, ‘klok, en ‘horloge’ (zie foto). Kortom: wil je zeggen hoe laat het is, dan heb je saat nodig. Een uur? Saat bir. Twee uur? Saat iki.
Weg met dat saat
Wil je vertellen dat het drie uur ‘s morgens is, dan zeg je sabah saat üçte. Letterlijk: ‘morgen uur drie’. In üçte maakt –te van het hoofdtelwoord üç (‘drie’) een plaatsaanduiding, een derde naamval: in, op of bij. Hou je het graag informeel (en nu komt de flauwste woordspeling van deze aflevering), ga dan over tot een saat-lozing en hou het bij: sabah üçte. Wat ook mag: sabahin üçü. Sabah met –in op zijn rug wordt een tweede naamval: ‘van de morgen’. Üc met –ü wordt een vierde naamval. Het achtervoegsel geeft aan dat üç wordt bezeten door sabah – ‘drie van de morgen’. Dubbel naamvalgebruik dus: Ankara de gekste!
Volgorde: ‘na’ staat erna
Om aan te geven dat het drie uur ’s middags is, zeg je weer iets heel anders: ögleden sonra saat üçte. Razend jammer dat ögleden lijkt op ‘oogleden’ – zeker met zo’n maantje op de g (dat ik helaas niet uit mijn tekstverwerker krijg) is de ezelsbrug snel gemaakt: oogjes toe, lekker slapen. Maar nee, ögle staat voor ‘middaguur’. Sonra betekent ‘na’. Waar Nederlanders dus ‘na het middaguur’ zeggen, spreken Turksen van ‘het middaguur na’). Ook hier mag trouwens weer saat geloosd worden: ögleden sonra üçte is eveneens correct.
Turks & autisme
Bedoel je een specifieke minuut, dan heeft het Turks daar een apart woord voor: geçiyor. Geçiyor betekent zoveel als: ‘verstrijkend’. Als je zo’n autist bent die 13:17 uur niet aanduidt als ‘kwart over een’, maar ‘een uur zeventien’, dan zeg je: saat biri on yedi geçiyor. Vertaal die zin letterlijk, en dan klinkt hij ook heel autistisch: ‘uur één tien zeven is aan het verstrijken’. Leuk? Nou, Rain Man, het goede nieuws is nog niet voorbij, want je mag het ook digitaal zeggen: ‘dertien zeventien’ – on üç on yedi.
Rijtje
Selay sluit af met een reeksje fijne, praktische taalhandvatten.
Kwart over een? Biri çeyrek geçe (‘Een kwart over’ – die twee laatste woorden betekenen ‘kwartier’ en ‘na’).
Kwart vóór een: bire çeyrek kala.
Half twee: bir buçuk (‘Een half’, net als in het Engels dus: half past one).
Binnen twee uur: iki saat içinde (‘Twee uur binnen’).
Tenslotte kijk ik naar de linkerkolom op mijn scherm om te zien hoe ver ik al ben in deze taalcursus Turks.
22%. Ai.
Hoe zeg je: ‘Binnen een jaar ben ik nog lang niet klaar’?
