En nu echt: álle Woorden van het Jaar 2016

Die Engelse en Duitse kenden jullie al, maar op sommige Woorden van het Jaar moesten we tot diep in januari wachten. Wat was hét woord van Polen? En van Angola? En wat betekent in vredesnaam hobohobo?

SPAANS (SPANJE)
Populismo.
Populisme.
Dat je het weet: veel Woorden van het Jaar zijn politiek getint. Ook in Spanje. Vanwege de Brexit en de Spaanse politiek zelf tekent het woord ‘populisme’ het jaar 2016, vindt de organiserende stichting. Jammer dat de term ningufonear – aandacht besteden aan je mobiele telefoon, en niet aan de persoon die voor je staat – het niet heeft gehaald.

PORTUGEES (PORTUGAL)
Geringonça.
Krakkemikkig apparaat.
De vertaling is wat vrij, maar de betekenis is helder. Het is een aanduiding van de Portugese oppositie voor de huidige, socialistische regering van António Costa, die alweer de tweede is sinds de verkiezingen van eind 2015 en niet beschikt over een meerderheid in het parlement. Premier Costa gebruikt geringonça inmiddels als geuzennaam.

PORTUGEES (MOZAMBIQUE)
Paz.
Vrede.
Op deze moesten we het langste wachten, samen met Angola. Maar laten we niet klagen: meer dan een woord is vrede voor de Mozambikanen een situatie waarnaar zij lang hebben uitgekeken. De oude rivalen, regeringspartij FRELIMO en de rebellen van RENAMO, pakten in 2014 namelijk de wapens weer op na betwiste verkiezingen. Vorig jaar echter kwamen vredesbesprekingen tot stand, en het staakt-het-vuren werd onlangs verlengd.

PORTUGEES (ANGOLA)
Crise.
Crisis.
Wanneer economische groei afhankelijk is van de export van olie, komt een land in de problemen door een daling van de olieprijs. Dat is precies wat er in 2016 in Angola gebeurde. Vandaar de samenvatting van het jaar in dat ene woord: crise.

POOLS
Trybunał.
Gerechtshof.
Achter Trybunał (gerechtshof) hoort eigenlijk het woord konstytucyjny, want het is het Constitutioneel Hof dat hier wordt bedoeld. Het hof, dat de handelingen van overheidsinstellingen toetst aan de Poolse grondwet, is al sinds 2015 het middelpunt van een crisis. De toenmalige regering, in afwachting van een verkiezingsnederlaag, benoemde in dat jaar nog even snel vijf nieuwe rechters. Het nieuwe, rechts-conservatieve bewind heeft daarom de spelregels van het hof aangepast. Die aanpassingen, die op stevige kritiek van de EU kunnen rekenen, dreven vorig jaar duizenden Polen in protest de straat op.

JAPANS
Hobohobo.
Beetjebeetje.
Japan kent meerdere Woorden van het Jaar, maar deze klinkt het leukst. Hobohobo is uitverkoren door woordenboek Sanseidō. Het bijvoeglijk naamwoord hobo betekent ‘een beetje’, en de verdubbelde versie is sinds de eeuwwisseling in opkomst. (Het Russisch kent hetzelfde, maar dan als bijwoord: tsjoet-tsjoet. Weet iemand nog meer voorbeelden van dubbele beetjes?) Uitgeverij Jiyū Kokumin Sha geeft de voorkeur aan kamitteru, ‘goddelijk’, waarmee de kunsten van honkbalspeler Seiya Suzuki worden aangeduid. De keus van woordenboek Shōgakukan viel op Toranpu shokku. Dat betekent – zeg het maar eens hardop – ‘Trump-schok’. Ook in het land van de rijzende zon zag men de verkiezingsoverwinning van Donald Trump niet aankomen. Alles nalezen kan hier.

OEKRAÏENS
Корупція.
Corruptie.
Gekozen door het online-woordenboek Myslovo. De non-gouvernementele organisatie Transparency International riep Oekraïne in 2016 namelijk uit tot meest corrupte land van Europa. Terecht, vonden de woordenboekenmakers, want vrijwel alle nationale problemen hangen met dat verschijnsel samen.

De volgende taalgebieden hadden in december al een Woord van het Jaar bepaald (stukjes ongeduld!):

FRANS (FRANKRIJK)
Réfugiés.
Vluchtelingen.
De Fransen kozen op het Festival du mot in la Charité-sur-Loire voor réfugiés als woord van het jaar: vluchtelingen. Het vergelijkbare migrants (migranten) viel af, onder meer omdat die term negatieve associaties oproept. Ook weggevallen is uberisation, een neologisme dat staat voor een ‘grote economische en sociale evolutie’ – naar de Amerikaanse app Uber, die wereldwijd de taximarkt openbreekt.

FRANS (WALLONIË)
Brexit.
Brexit.
De Walen kozen eveneens voor een politiek woord om het jaar te duiden. In een verkiezing georganiseerd door dagblad Le Soir en de universiteit van Louvain-la-Neuve zegevierde Brexit, wat ook hier ten koste ging van uberisation, en trouwens ook van putaclic: het fenomeen dat een kop boven een artikel op internet extra sensationeel is geformuleerd om zoveel mogelijk kliks te genereren.

AFRIKAANS
Epogwisseling.
Overgang van het ene tijdvak in het andere.
Gekozen door de redactie van het Afrikaanstalige blog Ons Taal. Klik hier voor de vele veranderingen die het redactieteam in 2016 waarnam.

RUSSISCH
Брекзит.
Brexit.
Geinig: het Russische publiek kon zoals gebruikelijk ook woorden inzenden in de categorie ‘Tegentaal’, waarmee leugenachtige taal of propaganda wordt bedoeld. Daar won Dmitri Medvedev, de Russische minister-president. Die bezocht eerder in 2016 het net door Rusland veroverde schiereiland de Krim, waar een oudere vrouw hem vroeg waarom de pensioenen nog niet waren aangepast aan de gierende inflatie. Het antwoord van Medvedev: ‘Er is geen geld. Als we het geld vinden, zullen we het doen. Hou vol, alle goeds en goede gezondheid!’ Dat citaat ging viraal, zoals het heet. ‘Er is geen geld, maar hou vol’ schopte het dan ook tot ‘Tegentaal’ van 2016.

DEENS
Danskhed.
Deensheid.
Net zoals de rest van Europa worstelen de Denen met hun identiteit. Dé kwestie van 2016: wat maakt de Denen Deens? Wat is ‘Deensheid’? Danskhed is bij uitstek een term uit het vocabulaire van de zeer rechtse Deense Volkspartij, die de ‘Deensheid’ van Deense staatsburgers met een multiculturele achtergrond in twijfel trekt.

ENGELS
De Angelsaksische landen hebben hun pr goed voor elkaar, dus deze woorden kennen jullie al lang. Post-truth is Woord van het Jaar volgens de mensen achter de Oxford-woordenboeken. Het geeft aan dat niet feiten de publieke opinie bepalen, maar emoties. ‘Nepwaarheid’, zou je kunnen zeggen. Andere Engelse woordenboeken gingen eveneens voor termen die we met de boze burger associëren: Brexit (Collins English Dictionary), paranoid (Cambridge Dictionary) en xenophobia (Dictionary.com).

ENGELS (AUSTRALIË)
Democracy sausage.
Stemworst.
Het vermakelijkste Engelstalige Woord van het Jaar komt van het Australian National Dictionary Centre: democracy sausage. Dat is een worst van rundvlees, geserveerd met uitjes, ketchup, barbecuesaus of mosterd op een snee brood, verkrijgbaar in kraampjes bij Australische stemkantoren. De worst kreeg als woord de wind in de zeilen dankzij de parlementaire verkiezingen van afgelopen juli, die zo spannend waren dat de uitslag dagen op zich liet wachten. Australië kent een stemplicht, en dus groeide de kwaliteit van de verkrijgbare worsten uit tot een geliefd gespreksonderwerp.

DUITS (DUITSLAND)
Postfaktisch.
Waarheidsvrij.*
Het Wort des Jahres. De link met post-truth is niet te missen.
* Dit bijvoeglijke naamwoord heb ik van de fijne website Vindpunt.nl. (De perfecte Nederlandse vertaling van dit woord ben ik namelijk nog niet tegengekomen – jij wel?)

DUITS (ZWITSERLAND)
Filterblase.
Filterbubbel.
Al iets leuker dan postfaktisch is het woord van het jaar in Zwitserland: Filterblase. Het is de Duitse vertaling van het Engelse filter bubble, bij ons ook wel filterbubbel of informatiebubbel genoemd: het verschijnsel dat we geneigd zijn gelijkgezinden op te zoeken en daardoor alleen nog geconfronteerd worden met meningen die we zelf toch al hadden, zeker op internet.

DUITS (OOSTENRIJK)
Bundespräsidentenstichwahlwiederholungsverschiebung.
Bondspresidentstweederondeherhalingsuitstel.
Oké, die vertaling is een probeersel, want de manier waarop het Duits tot nieuwe woorden kan komen door bestaande aan elkaar te plakken, is bijzonder kek. Laten we dit ding even in delen breken:
– Bundespräsident betekent president van de bondsrepubliek Oostenrijk
– Stichwahl is een tweede verkiezingsronde
– Wiederholung is herhaling
– Verschiebung is uitstellen, verschuiven.
Het verhaal erachter is als volgt. Op 4 december vorig jaar werd duidelijk dat Alexander van der Bellen tot president van Oostenrijk was gekozen. Dat was hem in mei al gelukt, maar de uitslag van die tweede stemronde werd vanwege onregelmatigheden geannuleerd. Daarna zouden de verkiezingen worden overgedaan in september, tot ontdekt werd dat de stembiljetten niet deugden en het feest moest worden uitgesteld tot december. Echt wat je noemt een Bundespräsidentenstichwahlwiederholungsverschiebung.

Zo.
En als uitsmijter, voor wie hem nog niet kent: het Woord van het Jaar volgens De Speld.