Het duurt even, maar dan heb je ook wat: echt álle woorden van het jaar 2017. Kwaussie (Australië) was er begin december al, op exoneração (Angola) moesten we tot eind januari wachten. Lijstje!
DEENS
Kvindelandsholdet.
Nationaal damesteam.
Voor het Deense woord van het jaar heeft het Nederlands er twee nodig: nationaal damesteam. Voetbaldamesteam, moeten we zeggen, want de Deense voetbalsters hebben afgelopen jaar vaak de krantenkoppen gehaald. Omdat ze de EK-finale verloren van onze eigen Leeuwinnen natuurlijk, maar ook omdat ze na het toernooi een langdurig loonconflict met de Deense voetbalbond uitvochten. De vrouwen wonnen: na een staking kregen ze meer geld toegezegd. Het idee om kvindelandsholdet te nomineren als woord van het jaar kwam van een Deense journaliste, die zo verdrietig werd van de #MeToo-discussie dat ze daar een voorbeeld van vrouwelijke kracht tegenover wilde stellen. Missie geslaagd.
HINDI
Aadhaar.
Fundament.
De woordenboekmakers van Oxford Dictionaries bombardeerden aadhaar tot Hindi-woord van het jaar. Aadhaar, wat zoveel betekent als ‘fundament’, is de naam van een unieke cijfercode die elke inwoner van India krijgt toegekend. Hij bestaat uit twaalf cijfers en mag gezien worden als een supermodern burgerservicenummer, want hij bevat zowel biometrische als demografische informatie over zijn eigenaar. Vanwege een mogelijke schending van de privacy hebben Indiase rechters zich afgelopen jaar diverse malen gebogen over aadhaar, en dat zal in 2018 nog wel even zo blijven. Vandaar. Aadhaar.
TSJECHISCH
Sorry jako.
Ja sorry.
Toen een journaliste bij de Tsjechische premier Andrej Babis naar diens financiën informeerde, antwoordde Babis: ‘Waarom zou ik u mijn inkomsten mededelen? Sorry jako.’ Nu betekent sorry in het Tsjechisch hetzelfde als bij ons. Het woord jako komt uit de spreektaal, heeft eigenlijk geen inhoud, en maakt van het excuus een gevalletje waarin de spreker min of meer toegeeft niet zo gek veel spijt te hebben. ‘Ja sorry’ zeggen wij in het Nederlands weleens. Althans, een betere vertaling heb ik niet kunnen bedenken. Ja sorry.
JAPANS
インスタ映え (insuta-bae).
Insta-ressant.
Instagram is een sterk groeiend sociaal medium, ook in Japan. Omdat de app vooral draait om foto’s en video’s, zijn fanatieke gebruikers constant bezig om het perfecte plaatje te fabriceren. Het Japanse woord van het jaar insuta-bae koppelt het eerste deel van de naam Instagram aan een vorm van het werkwoord haeru, dat ‘uitblinken’, ‘pakkend zijn’ betekent. Insuta-bae slaat op de eigenschap dat een foto het goed zal doen op Instagram – een ‘insta-ressant’ kiekje dus.
忖度 (sontaku).
Preventieve gehoorzaamheid.
Japan heeft nóg een woord van het jaar (zucht, in sommige taalgebieden kunnen ze gewoon niet kiezen), en dat is: sontaku. Sontaku kwam in 2017 onder de aandacht door een schandaal rond de Japanse premier Abe. Abe zou goedkope overheidsgrond voor een habbekrats hebben verkocht aan een kleuterschool met uitbreidingsplannen. Niks ervan, reageerde de premier. Hij had nergens toe bevolen – zijn ondergeschikten hadden waarschijnlijk in zijn geest willen handelen en al doende een opdracht uitgevoerd die nooit was gegeven. Preventieve gehoorzaamheid, elke wereldleider kan erover meepraten.
DUITS (OOSTENRIJK)
Vollholler.
Rimram.
‘Dat is, eerlijk gezegd, de volgende populistische Vollholler,’ zei de voormalige Oostenrijkse bondskanselier Christian Kern in reactie op een uitspraak van zijn minister van Buitenlandse Zaken Sebastian Kurz (die inmiddels regeringsleider is). Kurz pleitte voor het afsluiten van een bepaalde route die vluchtelingen namen richting het Alpenland. Het spreektaalwoord Vollholler – onzin, rimram – raakte sindsdien algemeen bekend.
DUITS (DUITSLAND)
Jamaika-Aus.
Jamaica-coalitie-mislukking.
De vlag van Jamaica bevat de kleuren zwart, geel en groen. Laat dat nou net de kleuren zijn waarmee in Duitsland respectievelijk de politieke partijen CDU/CSU (die van bondskanselier Angela Merkel), FDP en Bündnis 90/Die Grünen worden geassocieerd. Na de parlementsverkiezingen van september onderhandelden deze partijen over een coalitie, maar de besprekingen werden een mislukking – in moderne Duitse spreektaal: een Aus. Jamaika-Aus is het woord van het jaar 2017, vond de jury. Ook omdat de j van Jamaica in Duitsland steeds vaker als een j wordt uitgesproken, en dus niet op zijn Engels.
PORTUGEES (ANGOLA)
Exoneração.
Zuivering.
Sinds zijn aantreden in augustus 2017 doet de Angolese president João Lourenço het onmogelijke: hij praat niet alleen over corruptie, hij bestrijdt haar ook. Vele dubieuze bestuurders van staatsbedrijven en overheidsdiensten heeft hij inmiddels de laan uitgestuurd, zelfs Isabel dos Santos, de steenrijke dochter van Lourenço’s voorganger. Daarom is ‘zuivering’ in Angola woord van het jaar: exoneração.
PORTUGEES (MOZAMBIQUE)
Tseke.
Amarant.
Tseke is de algemene aanduiding voor planten uit de amarantenfamilie, waartoe ook spinazie en rode biet behoren. Woord van het jaar in Mozambique omdat de overheid de bevolking adviseerde meer tseke te verbouwen, om zo de armoede en honger in het Afrikaanse land te bestrijden.
DUITS (ZWITSERLAND)
#metoo.
#metoo.
De Twitter-hashtag #metoo werd afgelopen jaar internationaal gebruikt (soms in vrije vertaling) door vrouwen die hun ervaringen met opdringerige mannen deelden, naar aanleiding van de onthullingen rondom het seksueel misbruik waaraan de Amerikaanse filmproducent Harvey Weinstein zich schuldig maakte. Daarom staat #metoo voor 2017, vindt Duitstalig Zwitserland.
FRANS (ZWITSERLAND)
Harcèlement.
Intimidatie.
De Franstalige Zwitsers gingen hierin mee.
FRANS (FRANKRIJK)
Renouveau.
Opleving, wedergeboorte.
Renouvellement.
Vernieuwing.
De kersverse president Emanuelle Macron heeft de Fransen danig opgeschud, zo blijkt uit de verkiezing van het Mot de l’Année 2017. De gebruikers van internet – in het Frans zo mooi internautes geheten, analoog aan astronautes – stemden voor renouveau: opleving, wedergeboorte. De juryprijs ging naar renouvellement, want ‘vernieuwing is aan de orde van de dag,’ en ‘hopelijk leidt zij tot een waarachtige wedergeboorte van de democratie.’
FRANS (WALLONIË)
Fake news.
Nepnieuws.
Een term die in meer taalgebieden tot winnaar is uitgeroepen. Tot winner, moeten we eigenlijk zeggen, want fake news is bekend geworden dankzij de Amerikaanse president Donald Trump. Al heeft de Belgische premier Charles Michel het in de pensioendebatten ook meermaals gebruikt. Dat snappen we wel: information falsifiée is ook wat aan de lange kant.
SPAANS (SPANJE)
Aporofobia.
Aporofobie, armenangst.
Niet een heel bekend woord in de Spaanstalige wereld, geeft de organiserende Fundéu BBVA toe, en ook geen woord dat dit jaar is bedacht. Twintig jaar geleden verzon de filosofe Adela Cortina de term aporofobia, wat zoveel betekent als ‘angst voor degenen zonder middelen’. Heel actueel, vond BBVA, gezien het nieuws over de afwijzing en buitensluiting van immigranten en van mensen uit de middenklasse die in verschillende landen in een armoedeval zijn beland (Venezuela is het een Spaanstalig land dat ons in dat laatste geval te binnen schiet). Bovendien besloot de Koninklijke Spaanse Academie in 2017 om aporofobia op te nemen in haar woordenboek.
PORTUGEES (PORTUGAL)
Incêndios.
Branden.
Nog nooit vielen er in Portugal zoveel doden door bosbranden als vorig jaar: meer dan honderd. De meeste branden werden vermoedelijk aangestoken. Vandaar dat de Portugezen gaan voor incêndios.
OEKRAÏENS
Безвіз (bezviz).
Visumvrij.
De Oekraïners vieren het feit dat zij sinds 11 juni 2017 geen visum meer nodig hebben om de landen van de Europese Unie binnen te komen. De blijdschap was zo groot, dat безвiз het tot woord van het jaar schopte. Безвiз is een afkorting van безвiзовый режим (bezvizovy rezjim), oftewel ‘visumvrij regime’.
POOLS
Puszcza.
Oerbos.
Rezydent.
Jonge arts.
Taalkundigen bombardeerden puszcza tot Pools woord van het jaar: oerwoud. Dat slaat op het oerbos van Bialowieza, een UNESCO-werelderfgoed waar de Poolse regering desalniettemin houtvesters toestaat om bomen te kappen. Internetgebruikers gingen voor een ander conflict. Een rezydent is daarin een jonge arts. Wil die zich na zeven jaar studie gaan specialiseren, dan moet hij of zij nog vijf tot zes jaar doorleren – én werken, tegen een laag salaris. Tegen die laatste bepaling is in oktober een groep artsen in hongerstaking gegaan.
RUSSISCH
Реновация (renovatsia).
Renovatie.
De burgemeester van Moskou, Sergej Sobjanin, kreeg in mei 2017 onbedoeld een massa burgers op de been die protesteerde tegen zijn grootscheepse renovatieplannen voor de stad. Hij wilde vijfduizend krakkemikkige, naoorlogse flats slopen en er grotere en betere voor teruggeven. Maar waar komen die nieuwe flats dan te staan? En hoe worden huizenbezitters gecompenseerd? Een hoop vragen, maar de renovatiewet is al ondertekend door president Vladimir Poetin.
CHINEES (TAIWAN)
茫 (máng).
Verwarring.
‘Verwarring’ kreeg 12.000 stemmen in een Taiwanese peiling, en misschien wel omdat het eiland in de Oost-Chinese Zee kampt met onzekerheid over de toekomst. Vanwege het extreme weer? De stroomuitval van afgelopen zomer? Het was een peiling, dus naar de precieze redenen blijft het gissen.
AFRIKAANS
Fopnuus.
Nepnieuws.
Misleiding.
Misleiding.
De Zuid-Afrikaanse website LitNet koos uit een online-competitie het woord van het jaar fopnuus, oftewel: nepnieuws. Het Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal ging voor een woord dat daar direct mee te maken heeft: misleiding. Van het werkwoord mislei, waarvan de officiële betekenis luidt: ‘Iemand (met opset) iets laat glo wat nie waar is nie.’
NOORS
Falske nyheter.
Nepnieuws.
Spreekt voor zich.
ENGELS
Youthquake.
Jeugdbeving.
Kwaussie.
Kwaussie.
In het Engelse taalgebied lijkt elke instantie wel met een woord van het jaar zijn stempel te willen drukken, maar wij vinden bovenstaande twee het leukst. Youthquake is de keus van de Britse woordenboekenmakers van Oxford Dictionaries. Het woord staat voor grote veranderingen die in gang zijn gezet door jonge mensen. Zoals het goede resultaat van de Labour-partij bij de parlementsverkiezingen in Groot-Brittannië, afgelopen juni.
Kwaussie is – uiteraard – Australisch van aard. Het is een samentrekking van Kiwi (wat in de volksmond een Nieuw-Zeelander is) en Aussie (een Australiër). Het woord werd veel gebruikt tijdens de constitutionele crisis die vorig jaar woedde, zo stelde het Australian National Dictionary Centre vast. De hoofdrol speelde vice-premier Barnaby Joyce, die bekendmaakte dat hij zowel de Australische als de Nieuw-Zeelandse nationaliteit bezat, wat hem als gekozen politicus in conflict bracht met de Australische grondwet. Lang verhaal kort: de Kwaussie mocht blijven.
Ook in de rest van de Engelstalige wereld speelde de politiek een rol. Fake news typeerde 2017 volgens het Collins English Dictionary, en populism volgens het Cambridge Dictionary. Complicit (medeplichtig, Dictionary.com) slaat op zwijgen over misstanden, onder meer in de #MeToo-affaire. Feminism (Merriam-Webster) ook, maar verwijst tevens naar andere waargenomen trends.
