Leek de overwinning bij Heiligerlee nog zo’n glorieuze toekomst te voorspellen (‘hoera, de Tachtigjarige Oorlog is begonnen!’), aan het begin van 1569 bleken de militaire plannen van Willem van Oranje definitief mislukt (‘o nee, nog tachtig jaar!’).
Tot zover de mooie plannen van Oranje…
De belegering van Roermond was een ramp geworden. De krijgsmacht van Heiligerlee werd twee maanden later door Alva in de pan gehakt. En ook tijdens het derde deel van zijn invasie van de Nederlanden moest Oranje zijn meerdere erkennen in de Spaanse hertog. Hij had tot in Brabant willen doorstoten, maar Alva schonk hem geen kans. De vernederende afloop bestond uit een terugtocht langs de Maas naar Luik, waar de heersende prins-bisschop Oranje de rivier niet liet oversteken, en Alva hem vervolgens naar het zuiden joeg, helemaal naar de grens met Frankrijk. ‘Mijn ruiters zag men draven/ zeer moedig door dat veld,’ zegt het Wilhelmus over de verloren slag bij Maastricht. ‘Draven’, terwijl in dat lied natuurlijk had moeten staan: ‘de scalp van des tegenstanders hoofd afschaven’ – voelt u het verschil? De hertog van Alva heerste als geen ander.
…en over naar de plannen van Alva…
Met koning Filips II trok Alva de conclusie dat van de Nederlanden weer een katholiek bolwerk gemaakt kon worden. De protestantse ketterij moest door streng optreden ondergronds blijven, en de katholieke kerk dankzij een reorganisatie weer vitaal worden. Om deze doelen te bereiken, achtte Alva één ding noodzakelijk. We horen je raden: Brood en spelen voor de onderdrukte stedelingen? Een charmeoffensief richting het door doodsangst geteisterde platteland? Niks ervan: hogere belastingen. De Bovag protesteerde in 1991 tegen een accijnsverhoging op benzine en bedacht de term ‘het kwartje van Kok’ – terwijl het niet om een kwartje ging, maar om twintig cent, en de verhoging ook niet van minister van Financiën Wim Kok afkomstig was, maar van diens staatssecretaris. Dus de Bovag had Alva makkelijk aangekund, qua slag om de beeldvorming. Maar ja, in 1569 bestond er nog geen Bovag. En trouwens, de rechters van de Bloedraad hadden een stel slecht geschoren autodealers ongetwijfeld rauw gelust.
…die zo zijn eigen ideeën had over draagvlak.
Hoe dan ook: in maart riep Alva, voor het eerst in tien jaar, de Staten-Generaal bijeen. Deze verzameling van vertegenwoordigers van alle zeventien Nederlandse gewesten werd sinds ongeveer een eeuw georganiseerd wanneer de machthebber geld nodig had. Zo ook nu. Alva presenteerde een belastingherziening, in drie delen. Op de eerste plaats vroeg hij om een eenmalige heffing van 1 procent op alle bezittingen: de Honderdste Penning (een soort onroerendezaakbelasting). Daarnaast wilde hij een permanente belasting op de verkoop van onroerend goed van 5 procent: de Twintigste Penning (een soort overdrachtsbelasting dus). Zijn beruchtste voorstel heette de Tiende Penning: een permanente belasting van 10 procent op de verkoop van roerend goed (een soort btw).
Met deze voorstellen streek Alva iedereen tegen de haren in. Niemand wilde méér afdragen. Zeker de adel en de geestelijkheid niet, die tot dusver van belastingen waren vrijgesteld en in het geval van de Honderdste Penning opeens moesten gaan betalen. Permanente belastingen waren bovendien een novum in de Nederlanden, en iedere landloper snapte dat de Staten-Generaal hun belangrijkste machtsmiddel uit handen zouden geven als zij met deze voorstellen instemden. Bovendien: wat was dat voor een financieel wanbeleid, van die Filips II, met zijn torenhoge staatsschuld vanwege dure oorlogen tegen de Fransen en de Turken, ondanks scheepsladingen vol zilver uit de koloniën in Mexico en Bolivia, die om de zoveel tijd over de Atlantische Oceaan kwamen aanzeilen? En dan een belastingherziening willen? Ja, bij Neêrlands laatste belastingplan, eind 2015, was het staatssecretaris Eric Wiebes die de steun van D66 verloor, maar de onderhandelingspositie van de hertog van Alva was ook lang niet makkelijk. Het moge duidelijk zijn: verzet tegen de nieuwe belastingen kon de rebellie tegen het Spaanse bewind alleen maar in de kaart spelen.
Vooruit naar 1570
Terug naar 1568
2 Reacties