1568: Waarin Willem van Oranje zoiets heeft van: oké, dan doe ik het wel

Koning Filips II, als het ware de CEO van Spaanse Wereldrijk B.V., had zijn meest meedogenloze crisismanager naar de Nederlanden gestuurd. Als een voortvarend nieuw rayonhoofd probeerde deze hertog van Alva de protestanten uit te roeien.

Het elimineren van een belangrijke Nederlandse edelman die sympathie had voor die ketters – inderdaad, Willem van Oranje – hoorde daar ook bij. En dus vaardigde Alva’s speciale rechtbank, de Raad van Beroerten, in januari een arrestatiebevel voor hem uit. Ook liet Alva al zijn Nederlandse bezittingen in beslag nemen. Oranjes dertienjarige zoon, Filips Willem, had hij al opgepakt en naar Spanje afgevoerd. Alva was, kortom, een hands on-bestuurder met een can do-mentaliteit die qua verandertraject ging voor de coldturkeymethode.

Willem van Oranje vlucht…
En dat terwijl Willem van Oranje, als stadhouder van de provincies Holland, Zeeland en Utrecht een plaatsvervanger van de koning, zich niet eens tegen Filips II had gekeerd. Andere edelen – met name Hendrik van Brederode, de ‘Grote Geus’ – hadden hem gevraagd de wapenen op te nemen, maar hij had steeds geweigerd. Oranje had juist, als een soort Job Cohen avant la lettre, een verzoenende toon aangeslagen in de zaak van de protestanten, die tijdens de Beeldenstorm van 1566–1567 zoveel katholieke kerkgebouwen hadden vernield. Toch zei iets in hem dat een kopje thee zijn uitwerking op Alva zou missen. Met diens nietsontziende aanpak was de Inquisitie weer terug, en nobody expects the Spanish Inquisition! Maar Oranje wel. Hij was gauw naar zijn slot Dillenburg in Duitsland gevlucht. Daar hoorde hij van Alva’s maatregelen. Toen hij ook nog ervoer dat Brederode was overleden, die – teleurgesteld – hem bovendien geschrapt had uit zijn testament, besloot hij om dan toch maar tot militair verzet over te gaan.

…ronselt een leger bij elkaar…
Met zijn broers Lodewijk, Adolf en Hendrik ging Oranje aan het werk. Een stroom propagandistische pamfletten kwam op gang, waarin Oranje stelde Filips te erkennen als zijn koning, maar te strijden tegen Alva’s tirannie. Hij lobbyde om geld bij bevriende protestantse vorsten in Duitsland en verkocht letterlijk zijn tafelzilver om een leger op de been te krijgen. Zo groeide Willem van Oranje uit tot vaandeldrager van de rebellie. Zowel edelen als gewoner volk spoedde zich naar Dillenburg. ‘Wilhelmus van Nassouwe’ werd geschreven, ons huidige volkslied, op een Franse melodie.

…en wint. En verliest.
De moeite bleek niet vergeefs. Op 23 mei 1568 wist een leger opstandelingen onder leiding van Lodewijk Spaanse troepen een drassig gebied in te lokken bij het plaatsje Heiligerlee in Groningen, en hakte ze in de pan. Adolf stierf, maar de eerste overwinning van de Nederlanders tegen de Spanjaarden was een feit. Alva reageerde furieus. De tienduizend goed getrainde Spaanse en Napolitaanse soldaten die hij had meegenomen, kwamen nu goed van pas. Maar hij speelde nog een andere troefkaart. Het jaar daarvoor had hij twee vrienden van Oranje opgepakt, de graven van Egmond en Horn. Dat was als volgt gegaan. Een maand na zijn aankomst in Brussel had Alva een etentje georganiseerd, waarvoor hij enkele hoge edelen uitnodigde om over de onlusten te komen praten. Oranje bleef weg, maar Egmond en Horn gingen wel, overtuigd van het feit dat hun trouw aan koning en kerk alom bekend was. Toch moet er een ongemakkelijke spanning geheerst hebben aan tafel.

Alva: ‘Heren! Neem een patrijzenboutje, en laat ons een beetje babbelen over de situatie.’
Egmond: ‘Wat valt er te praten? Onze posities zijn duidelijk.’
Horn: ‘Zeg, is dat een musket in je pofbroek of ben je gewoon blij ons te zien?’

De twee belandden in de gevangenis. Nu, op 5 juni 1568, liet Alva beiden op de Grote Markt in Brussel onthoofden. Eind juli vernietigde hij het leger van Lodewijk bij de monding van de Eems. De Nederlandse Opstand was begonnen.

Vooruit naar 1569

Terug naar de Big Bang tot 1568