Italiaanse kanshebber Songfestival brengt pessimistisch nummer

Francesco Gabbani (rechts) en zijn aap

Grote kans op winst van het Eurovisie Songfestival maakt dit jaar Italië. ‘Occidentali’s karma’ van Francesco Gabbani wordt gekenmerkt door jolige tonen en een dansende aap. ‘De inhoud is echter allesbehalve vrolijk,’ concludeert de Italiaanse taalkundige Gandolfo Cascio na een tekstanalyse.

Wekenlang voerde Gabbani de ranglijsten aan van de bookmakers, waar hij pas gisteren aan het stuivertje wisselen is geslagen met de Portugese vertegenwoordiger Salvador Sobral. Nog steeds maakt hij grote kans vanavond de finale van het Eurovisie Songfestival 2017 te winnen. In de nationale finale scoorde hij met een danser in apenpak, goed getimede koren (‘alé!’) en een guitige blik boven een scherp getrimde snor. Maar waar gáát het eigenlijk over? Wij legden de songtekst van zijn lied voor aan Gandolfo Cascio, docent Italiaanse literatuur aan de universiteit van Utrecht. Diens conclusie: ‘Het is een heel pessimistisch nummer. Maar op een leuke, post-postmoderne manier.’

Titel, eerste couplet: De twijfel van Hamlet
‘Occidentali’s karma’ (scroll voor de volledige songtekst naar beneden) gaat over de Westerse mens die zich sterk aangetrokken voelt door Oosterse levenswijzen, maar daar totaal ongeschikt voor is. De schrijvers, Fabio Ilacqua en Gabbani zelf, hebben volgens Cascio een tekst afgeleverd die goed in elkaar zit. De strofen staan bol van de verwijzingen. ‘Je vindt Shakespeare terug, Karl Marx, Desmond Morris, Heraclitus. Dat is heel Italiaans. Nederlanders willen altijd alles kort en bondig uitleggen, maar een Italiaan zou beledigd zijn – hij is toch niet dom? Doe maar lekker gecompliceerd. Italianen houden van hoogwaardig en speels.’

Over speels gesproken: occidentalis karma zou Latijn zijn voor ‘Westers karma’, ware het niet dat de schrijvers in het eerste woord bewust een apostrof hebben aangebracht. Nu zit in ‘Occidentali’s karma’ opeens een zogeheten Saksische genitief, waardoor de titel Engels lijkt. Maar dat is dus een grapje – om de draak te steken met het oprukken van de wereldtaal in Italië.

Het grote verwijzen begint al in de eerste twee regels. Essere o dover essere/ Il dubbio amletico, oftewel: ‘Zijn of moeten zijn/ De twijfel van Hamlet.’ Shakespeares beroemdste toneelstuk heet bezuiden de Alpen Amleto. De uitspraak to be or not to be is echter niet letterlijk geciteerd, want dan had er essere o non essere moeten staan. Waarom? ‘Dat was heel postmodern geweest,’ antwoordt Cascio, ‘maar dit is een post-postmodern lied. Het herbergt citaten en geeft er een draai aan, want alles gaat met een knipoog. Zeer eigentijds. In feite is het snobistisch wat Gabbani doet: hij weet dat de meeste mensen zijn verwijzingen niet zullen snappen, terwijl diezelfde mensen hem wel mogen toejuichen.’

Eerste couplet en brug: Anonieme Selfiemakers
Verderop in het eerste couplet arriveert Gabbani bij zijn centrale thema, dat bepaald niet vrolijk is. Hij stelt vast dat intelligentie uit de mode is geraakt (l’intelligenza è démodé). Daarvoor is gebakken lucht in de plaats gekomen. Van internettologi bijvoorbeeld, de ‘internettologen’ die zogenaamd experts zijn op het gebied van o zo hippe technologie. Ook zijn sommige mensen hun ijdelheid gaan vieren, zoals blijkt uit de zin Soci onorari al gruppo dei selfisti anonimi – misschien wel de mooiste regel uit de hele tekst. ‘Ereleden van de groep van Anonieme Selfiemakers’ betekent het. De Anonieme Alcoholisten zijn in hun verslaving kennelijk voorbijgestreefd door lui die niet anders kunnen dan constant kiekjes te maken van zichzelf met hun mobiele telefoon – kortom: u en ik. Selfisti zijn we – een prachtwoord, dat volgens Cascio in Italië echt wordt gebruikt.

In de brug treffen we weer twee citaten aan. Comunque vada panta rei/ And singing in the rain, staat er. Panta rei verwijst naar de Griekse filosoof Heraclitus uit de vijfde eeuw voor Christus en betekent ‘alles stroomt’. Dat rijmt, na een klein sprongetje in de tijd – nou ja, naar het jaar 1952 – op ‘Singing in the rain’, het lied dat Gene Kelly bekend maakte in de gelijknamige film. Cascio: ‘Typisch post-postmodern weer, om een citaat uit de Klassieke Oudheid te laten volgen door een citaat uit de moderne populaire cultuur.’ De regels betekenen zoveel als: Hoe het ook moge gaan, de wereld draait door, dus je kunt er maar beter een feest van maken. Het is een van de weinige gevallen waarin twee opeenvolgende regels  verband houden met elkaar, zegt Cascio. ‘Het zijn allemaal losse zinnetjes. Er is geen overkoepelend verhaal, en dat past bij ons tijdperk. Iedereen spreekt in oneliners, niemand kan een goed beargumenteerd betoog produceren.’

Refrein: De evolutie stokt
In het refrein van ‘Occidentali’s karma’ verschijnt eindelijk het Oosten uit de titel. Lezioni di Nirvana, lessen over het Nirwana, volgens het boeddhisme de hoogste staat die een mens kan bereiken, is iets waar we anno nu heel modieus voor in de rij staan, onbeweeglijk als Boeddha zelf (c’è il Buddha in fila indiana). Cascio: ‘Daarna komt Per tutti un’ora d’aria, di gloria. Als je vroeger in de gevangenis zat, kreeg je maar één uur per dag frisse lucht: un ora d’aria. Gloria betekent roem. Dus iedereen, tutti, verdient een uurtje luchten of een uurtje bekendheid. De fifteen minutes of fame van Andy Warhol.’

Nee, de mensheid is er niet op vooruitgegaan sinds de oertijd, zingt Gabbani. De evolutie stokt (l’evoluzione inciampa), nu de naakte aap danst (la scimmia nuda balla). Die aap, die met een strikje om op het podium verschijnt, verwijst naar het baanbrekende boek De naakte aap uit 1967, waarin de Britse zoöloog Desmond Morris de mens nu eens niet als een uniek wezen beschreef, maar als een van de vele apensoorten die de aarde telt. (Morris heeft zich overigens al lovend uitgelaten over ‘Occidentali’s karma’.)

Slot: Opium van de armen
Cascio besluit met twee verwijzingen waarin zowel het somber stemmende thema als het post-postmoderne karakter van het lied samenkomen. In het tweede couplet wordt de beeldspraak van ‘Singing in the rain’ voortgezet met ‘Raindrops keep fallin’ on my head’, de hit uit de filmklassieker Butch Cassidy and the Sundance Kid (1969) – uiteraard weer met een twist. Piovono gocce di Chanel wil zeggen dat het geen hemelwater regent, maar druppels parfum. Die vallen op steriele lichamen (su corpi asettici), want wij beschermen ons graag tegen de geur van andere mensen (mettiti in salvo dall’odore dei tuoi simili). Chanel staat tevens voor onze kapitalistische wereld, waarin de multinationals regeren, en wij consumenten hun spelletje maar al te graag meespelen. Coca dei popoli/ Oppio dei poveri: ‘Coca-cola van de volkeren/ Opium van de armen.’ Je reinste Karl Marx. Zag de grondlegger van de arbeidersbeweging religie als ‘opium van het volk’, in onze dagen vervult koopwaar die rol. ‘Denk aan al die types die in de rij staan voor een nieuwe iPhone of een nieuwe tas,’ legt Cascio uit.

Het Eurovisie Songfestival is zijn cup of tea niet, bekent de taalkundige. ‘Ik hou me meer bezig met Middeleeuwse literatuur. Wel is het duidelijk dat Gabbani de hedendaagse maatschappij een spiegel voor wil houden. Hij maakt bepaalde mensen een beetje belachelijk. Niet op serieuze wijze, zoals Boudewijn de Groot of Bob Dylan, maar op een vrolijke manier. De inhoud is echter allesbehalve vrolijk.’ En, hoe oordeelt Cascio over de kwaliteit van de tekst? ‘Natuurlijk, het is geen Petrarca of Dante. Maar de rijmpjes zijn mooi.’

Songtekst
OCCIDENTALI’S KARMA
door Francesco Gabbani en Fabio Ilacqua

Couplet:
Essere o dover essere
Il dubbio amletico
Contemporaneo come l’uomo del Neolitico
Nella tua gabbia 2×3 mettiti comodo
Intellettuali nei caffè
Internettologi
Soci onorari al gruppo dei selfisti anonimi
L’intelligenza è démodé
Risposte facili
Dilemmi inutili

AAA cercasi (cerca sì)
Storie dal gran finale
Spèrasi (spera sì)
Comunque vada panta rei
And singing in the rain

Refrein:
Lezioni di Nirvana
C’è il Buddha in fila indiana
Per tutti un’ora d’aria, di gloria (alé)
La folla grida un mantra
L’evoluzione inciampa
La scimmia nuda balla
Occidentali’s Karma
Occidentali’s Karma
La scimmia nuda balla
Occidentali’s Karma

Couplet:
Piovono gocce di Chanel
Su corpi asettici
Mettiti in salvo dall’odore dei tuoi simili
Tutti tuttologi col web
Coca dei popoli
Oppio dei poveri

AAA cercasi (cerca sì)
Umanità virtuale
Sex appeal (sex appeal)
Comunque vada panta rei
And singing in the rain

Refrein

Couplet:
Quando la vita si distrae cadono gli uomini
Occidentali’s Karma
Occidentali’s Karma
La scimmia si rialza
Namasté, alé

Refrein

Laat een reactie achter

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *