Rare jongens, die Azteken

De vlag van Mexico. De adelaar met de slang in zijn snavel verwijst naar een oude Azteekse legende.
De vlag van Mexico. De adelaar en de slang verwijzen naar een oude Azteekse legende.

Tomaat. Cacao. Chocolade. Avocado. Het zijn doodnormale Nederlandse woorden, al geeft het laatste weg dat zijn herkomst niet in onze streken ligt. De avocado stamt uit Mexico, waar de lokale bevolking, de beroemde Azteken, het ding ahuocatl noemden. En dat woord is nóg gekker dan je denkt.

Spaanse veroveraars troffen de avocado in de zestiende eeuw aan en vermeldden haar voor het eerst in documenten uit 1519. De Azteekse taal, waarvan hedendaagse varianten door ongeveer anderhalf miljoen mensen nog gesproken worden, heet Nahuatl, met de klemtoon op ‘Na’. Die taal kennen we, onder meer van de landsnaam Guatemala (‘land van bomen’), van de vulkaan en restaurantketen Popocatépetl (‘sterk rokende berg’), en van fopwoorden als Trenchcoatl (uit Kuifje en de Picaro’s) of Carruquichango (in Managuay). En van de eerste vier woorden Verder lezen →

1569: Waarin de zoveelste politicus zich vertilt aan een btw-verhoging

1569: Alva eist de Tiende Penning op. Theodoor Koning, naar Jacobus Buys, 1779 (Rijksmuseum).
1569: Alva eist de Tiende Penning op. Theodoor Koning, naar Jacobus Buys, 1779 (Rijksmuseum).

Leek de overwinning bij Heiligerlee nog zo’n glorieuze toekomst te voorspellen (‘hoera, de Tachtigjarige Oorlog is begonnen!’), aan het begin van 1569 bleken de militaire plannen van Willem van Oranje definitief mislukt (‘o nee, nog tachtig jaar!’).

Verder lezen →

Engels op Nederlandse universiteiten: opiniestuk

OpiniestukAfgelopen donderdag plaatste de Volkskrant een artikel van mij op de opiniepagina’s. Aanleiding was het nieuws dat komend academisch jaar zestig procent van de voltijdopleidingen aan de Nederlandse universiteiten volledig Engelstalig zullen zijn. Dat vind ik krankjorum, maar ook – op een trieste manier – begrijpelijk. Vandaag riep het radioprogramma De taalstaat het artikel uit tot Betoog van de week en mocht ik mijn mening nog eens toelichten voor de microfoon van Radio 1.

Lees hier het opiniestuk.

Luister hier het radio-interview terug.

 

Brazilianen drinken ochtendkoffie, Portugezen niet

rio-de-janeiro-768914_1920
Rio de Janeiro, bezien vanaf de Atlantische Oceaan

Dat ze in Brazilië het Portugees anders uitspreken dan in Portugal, wisten we al. Maar is het land ook écht verschillend in taal? ‘Jazeker,’ stelt universitair docent Mike Child.

De Amerikaan, die begin dit jaar Portugees doceerde aan de universiteit van Leiden, maar dat vanaf de zomer aan Brigham Young University in Utah (VS) doet, noemt de verschillen aanzienlijk. ‘Op het gebied van uitspraak, maar ook op het gebied van grammatica en woordenschat. Over het algemeen kun je zeggen: je hebt Braziliaans Portugees, en de rest – het Portugees van Angola of Mozambique, bijvoorbeeld – lijkt op het Portugees zoals het in Portugal gesproken wordt.’

Piranha’s
Wat het vocabulaire betreft, is de oorzaak heel praktisch: het land dat ontdekkingsreiziger Pedro Álvares Cabral op 22 april 1500 voor de Portugese koning opeiste, bleek gewoon anders te zijn. Child: ‘De verschillen op het gebied van geografie, flora en fauna waren enorm. Veel planten en dieren die de Portugezen aantroffen, kwamen thuis niet voor.’ Verder lezen →

Dollarov njet

Vladimir-Putin-US-100-Dollar-Bill-112859Een van mijn favoriete naamvallen – kom, kom, jullie kijken graag naar poezenfilmpjes op YouTube, dus niet zo schamper graag – is de tweede naamval meervoud. In het Russisch, welteverstaan.

Waar wij Nederlandstaligen hem alleen kennen van een uitdrukking als ‘heer der hemelen’, doen de Russen er fantastische dingen mee. Aan welke uitgang je hem herkent? Aan geen! Duik even mee het Russisch in – hartstikke relevant ook, voor als je bijvoorbeeld Verder lezen →

De talenknobbel van Game of Thrones (2)

Daenerys 2
Daenerys Targaryen, weer terug bij de Dothraki in Game of Thrones 6.

David Peterson vertaalt voor Game of Thrones dialogen naar het Dothraki en het Valyriaans. Daar wilde ik meer over weten. Een exclusief interview met de man die de kunsttalen zowat in zijn eentje bedacht.

Zeven jaar geleden was de Amerikaan David Peterson (1981) nog gewoon een werkloze ex-student met een bul in Engels en taalkunde – van de universiteit van Berkeley, dat dan weer wel. Toen betaalkanaal HBO een competitie uitschreef in het verzinnen van een opzet voor het Dothraki, een fictieve taal uit de fantasyboeken Het lied van ijs en vuur van George R. R. Martin, veranderde zijn leven. Peterson ging Verder lezen →

Rio = Hioe

Rio de Janeiro
Rio de Janeiro

Met de Olympische Spelen in aantocht nemen we het Portugees onder de loep – althans, zoals dat in Brazilië gesproken wordt. Wat blijkt: ‘Rio de Janeiro’ klinkt heel anders dan je zou denken, en ‘Brasil’ spreken we al helemáál verkeerd uit.

Met het volgende lijstje van acht punten kun je overtuigend voor de dag komen in het olympisch dorp. Mijn uitspraakgids is Tecia Vailati, Braziliaanse en docente Portugees als tweede taal aan de universiteit van Leiden. Vamos!

1. HIOE
Laten we beginnen met de naam van de stad waar het allemaal plaatsvindt: Rio de Janeiro. Ik hoor je brullen: ‘Riooow!’ Nou, niks daarvan. Vailati: ‘De r aan het begin van een woord spreken we in heel Brazilië uit als een h. Een o op het eind gaat richting de oe.’ Oké, dus Rio wordt ‘Hioe’. Met het tweede woord is ook iets aan de hand. ‘Typisch Braziliaans Portugees Verder lezen →

1568: Waarin Willem van Oranje zoiets heeft van: oké, dan doe ik het wel

SK-A-3148
Willem van Oranje. Adriaen Thomasz. Key, ca. 1579 (Rijksmuseum).

Koning Filips II, als het ware de CEO van Spaanse Wereldrijk B.V., had zijn meest meedogenloze crisismanager naar de Nederlanden gestuurd. Als een voortvarend nieuw rayonhoofd probeerde deze hertog van Alva de protestanten uit te roeien.

Het elimineren van een belangrijke Nederlandse edelman die sympathie had voor die ketters – inderdaad, Willem van Oranje – hoorde daar ook bij. En dus vaardigde Alva’s speciale rechtbank, de Raad van Beroerten, in januari een arrestatiebevel voor hem uit. Ook liet Verder lezen →